اصول کلی غذای کمکی کودک (تغذیه تکمیلی)

تغذيه با شيرمادر به تنهايي تا پايان شش ماه اول تولد (180 روزگي) نيازهاي تغذيه اي شيرخوار را تامين مي كند . اما پس از پايان شش ماهگي شير مادر قادر به تامين انرژي ، پروتئين ، روي ، آهن و برخي از ويتامين هاي محلول در چربي نيست. به طوري كه تغذيه با شيرمادر از 12 -6 ماهگي بيش از نيمي از نيازهاي تغذيه اي شيرخوار و از 24-12 ماهگي ، حداقل يك سوم آن را تامين مي كند . بنابر اين شيرخواران از پايان شش ماهگي تا 24 ماهگي بايد علاوه بر شير مادر با غذاهاي ديگر نيز تغذيه شوند. تغذيه تكميلي علاوه بر تامين بخشي از نيازهاي تغذيه اي شيرخوار ، او را براي يك رژيم غذايي متنوع آماده مي سازد. بنابر اين تغذيه تكميلي و پیروی از برنامه غذایی متناسب، ضمن تامين مواد مغذي مورد نياز براي رشد مطلوب شيرخوار به ايجاد عادات غذايي درست در سال هاي آتي عمر كمك مي كند. با توجه به نقش و اهميت تغذيه در رشد شيرخواران ، بايد در هنگام پايش رشد شيرخوار به روند وزن گيري توجه نموده زيرا آهسته تر شدن رشد كودك مي تواند ناشي از كمبودهاي تغذيه اي او باشد. بنابراين پس از شروع غذاي تكميلي ، بايد روند رشد كودك در مراقبت هاي بهداشتي تعيين و در صورت اختلال رشد شيرخوار در مورد نحوه ي تغذيه او بررسي هاي لازم انجام گردد.  

در این مقاله به بیان اصول ضروری برای شروع غذای کمکی نوزاد می پردازیم. 

نکات مهم در دادن غذای کمکی: 

• از يك نوع ماده غذايي ساده شروع نموده و كم كم به مخلوطي از چندين ماده غذايي افزايش يابد. 

• بعد از تغذیه شیرخوار با شیرمادر، غذای تکمیلی به او داده شود. 

• بین اضاقه کردن مواد غذایی جدید بین 3 تا 5 روز فاصله گذاشته شود تا آلرژی شیرخوار به آن ماده غذایی یا نداشتن تحمل به آن مشخص شود. 

• در صورتی که شیرخوار به خوردن غذایی بی میلی نشان داد، مادر یا مراقب کودک پافشاری نکند، بلکه برای 2 تا 3 روز آن غذا را حذف و سپس دوباره شروع کند. می‌توان تا 10 بار مجددا این کار را تکرار کرد تا شیرخوار آن را بپذیرد. 

• درابتدا مواد غذایی باید به شکل یک جزئی (یک ماده غذایی) یا حداقل اجزا مانند فرنی (آرد برنج، شیر مادر یا شیرپاستوریزه گاو و شکر) به شیرخوارداده شود.  

• در صورت نداشتن نشانه ها و علائم آلرژي به مواد غذايي (مانند كهير يا ضايعات پوستي ، تورم صورت ، اسهال ، استفراغ ، خس خس سينه ، تنفس مشكل، ضعف يا رنگ پريدگي پوست ) مي توان ماده غذايي جديدي را در غذاي كودك اضافه نمود و غذاي كودك را با اجزايي بيشتر تهيه كرد. 

• با شروع غذاي كمكي، دادن آب جوشيده سرد شده به دفعات و حجم مورد علاقه شيرخوار لازم است. 

• اگر شيرخواربه ماده غذايي خاصي آلرژي دارد ، بايد از برنامه غذايي او حذف شود و جايگزين مناسب براي آن ماده غذايي قرار گيرد. 

• اگر كودك شير خشک مي خورد روزانه 2-1 وعده غذايي اضافه به او داده شود. 

• از بشقاب ، قاشق و چنگال نشكن استفاده شود .ظرف غذاي كودك مجزا باشد .نكات بهداشتي در مراحل آماده سازي ، تهيه و طبخ غذا رعايت شود. 

• غذا خوردن كودك همراه با حواس پرت كردن، تشويق و تنبيه نباشد. در هنگام غذاخوردن كودك، تلويزيون خاموش باشد. به زور به كودك غذا داده نشود. 

نکاتی در مورد نوع غذاهای کمکی : 

• آرد برنج به عنوان یک ماده غذایی مناسب شناخته شده. زیرا در دسترس خانواده بوده و همچنین احتمال آلرژی شیرخوار به آن بسیار کم است. فرنی تهیه شده از آرد برنج را می توان با شیر مادر یا مقدار کمی شیر یاستوریزه گاو تهیه نمود.  

• غلظت و قوام غذای تکمیلی باید متناسب با سن شیر خوار باشد. به طوری که غلظت اولین غذای تکمیلی مانند فرنی شبیه ماست معمولی بوده اما به تدریج بر حسب سن شیرخوار باید غلظت غذا را افزایش داده، به طوری که غذای کودک از نیمه جامد به جامد تغیر یاید.  

• پس از غلات می‌توان گوشت (گوسفند و مرغ)، سیزی و میوه را درغذای شیرخوار گنجاند. گوشت ها، سبزی ها و میوه ها را می توان به شکل پوره (بدون نمک یا شکر و سپس تخم مرغ (زرده و سفیده) به شیرخوارداد. بنایراین بعد از معرفی فرنی و پوره گوشت می توان پوره سبزی ها و میوه ها (پوره سیب، گلابی، موز رسیده، هویج و سیب زمینی) را به غذای شیرخوار اضافه کرد.  

• پوره غذايي است كه مادران به دليل داشتن تنوع زياد ، هزينه كم، تازه بودن و نداشتن افزودني مايل به تهيه آن هستند اما بايد به ارزش غذايي آن توجه كنند تا پوره تهيه شده داراي انرژي و مواد مغذي مورد نياز شيرخوار باشد. پوره هاي متنوع بايد به تدريج به غذاي شيرخوار اضافه شوند تا در برنامه غذايي شيرخوار تنوع و تعادل ايجاد كنند. 

• بعد از تحمل غذاهای تک جزئی یا حداقل اجزا مانند فرنی، پوره گوشت، پوره سبزی ها و میوه ها می توان ترکیبی از دو یا چند ماده غذایی مانند سبزی، میوه، گوشت و غلات را به شکل پوره های ترکیبی، سوپ، حليم یا آش به شیرخوار داد.  

• سپس می توان ترکیبی از انواع مواد غذایی مانند تکه های کوچک ماکارونی، سبزی یا گوشت که بعضی از آن ها بافتی دارند که کودک را به جویدن تشویق می کنند به شیرخوار داد. 

• از٩‏ ماهگی غذاهای انگشتی مانند تکه‌های کوچک میوه های نرم و کاملا رسیده و سبزی های پخته مانند موز، گلابی، هلو، هویج، سیب زمینی، ما کارونی پخته شده، نان، پنیر، تکه های کوچک گوشت پخته شده و ریزریز شده یا چرخ کرده بدون چربی یا کوفته قلقلی کاملاً پخته شده یا با پشت قاشق له شده به شیرخوار معرفی می شود. لازم به ذکر است میوه ها باید کاملا رسیده و نرم باشند و درغیراین صورت ابتدا باید پخته شده و سپس به کودک داده شوند.  

• انواع گوشت‌ها ماتند گوشت قرمز، مرغ و ماهی و همچنین تخم مرغ (سفیده وزرده) را پس از شروع بر حسب سن شیرخوار باید به طور روزانه و یا در هر زمان ممکن به او داد. پس از معرفی گوشت، می توان روزانه ۳۰ گرم گوشت درغذای شیرخوار گنجاند.  

نکاتی در مورد مقدار و تنوع غذاهای تکمیلی: 

• غذاي كمكي با غلات به ميزان 3-2 قاشق مرباخوري 3-2 بار در روز شروع شود. 

• ترتیبی که غذاها دارند اهمیت کم تری نسبت به قوام و بافت غذا دارد.  

• مواد غذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار باید به تدریج به برنامه غذایی شیرخوار اضافه شود.  

• در برنامه غذایی کودک، تنوع در نظر گرفته شود. به تدریح از گروه‌های اصلی غذایی شامل نان وغلات، گوشت و تخم مرغ، حبویات و مغزدانه ها، سبزی ها، میوه ها و لبنیات (ماست پاستوریزه و پنیرپاستوریزه کم نمک) درغذای کمکی استفاده شود. تنوع غذایی و میزان غذا با سن شیرخوارافزایش یابد. معرفی مواد غذایی از هر گروه غذایی باید براساس سن شیرخوار انجام شود.  

• تا پایان ماه هفتم تمام گروه های غذایی باید به تدریج به شیرخوار معرفی شوند. 

• از سبزی های سبزتیره و نارنجی و میوه های زرد و نارنجی مانند هویج، جعفری، شوید، کدو حلوایی، طالبی، زردالو که منابع غذایی ویتامین A و C هستند، درغذای کمکی استفاده شود .  

• پس از معرفي آب ميوه طبيعي به شيرخوار ميتوان به تدريج ميزان آن را به 12-6 قاشق مرباخوري (60-30 سي سي ) در روز رساند. توصيه ميشود آب ميوه با ليوان يا فنجان نشكن داده شود. به شير خواران بالاي يك سال حداكثر 180-120 سي سي در روز آب ميوه طبيعي( با فنجان) داده شود. آب ميوه به عنوان ميان وعده بايد در نظر گرفته شود. 

منبع: دستورالعمل تغذیه تکمیلی کودکان وزارت بهداشت